روغن زیتون گیلان، پیشرو در تولید اما در گیر و دار مشکلات

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، مرکز گیلان ، پاییز ، فصل برگ ریزان را پشت سر گذاشتیم.
فصلی با هوایی تقریبا ملس ، طبیعتی هزار رنگ و میوه هایی که به نام همین فصل شناخته شده است؛ از انار و خرمالو گرفته تا زیتون که به عنوان چاشنی ، طعم و مزه برخی سفره های ایرانی را عوض می کند ؛ سومین محصول مهم گیلان که برداشتش از اواخر شهریور آغاز مي شود و تا نیمه های آذر ادامه دارد. 
بر اساس اعلام سازمان جهاد کشاورزی اگر چه این محصول مهم گیلان ، جایگاه نخست تولید کشور را که سال ها بر آن تکیه زده بود ، از دست داده  است  و حالا در جایگاه سوم تولید قرار دارد ، اما گیلان همچنان استان اول کشور به لحاظ میزان فرآوری و روغن کشی این محصول است.

با وجود اینکه انواع فرآورده های زیتون ، خوشمزه و خوش خوراک است اما کارشناسان سلامت و تغذیه بیشتر از همه مصرف روغن زیتون را به عنوان فرآورده جانبی سالم و بهداشتی زیتون توصیه می کنند. 
محصولی که به گفته این کارشناسان، مصرف آن به علت نداشتن کلسترول و چربی های مضر ، در پیشگیری از بیماری های قلب و عروق موثر است و از طرفی برای درمان برخی بیماری ها گوارشی ، کنترل فشار خون بالا ، کاهش احساس درد و التهاب های روماتیسمی هم کاربرد دارد. 
گفتگو با تعدادی از شهروندان نشان می دهد که ذائقه افراد مسن بیشتر از جوانتر ها با روغن زیتون جور است و جوان ها بیشتر چشم شان به دنبال زیتون های کنسروی و شور است. 
البته همه کسانی که با آنان هم صحبت شدم بر خواص درمانی روغن زیتون و سالم بودن آن اذعان داشتند و تعداد زیادی از آنها هم اعلام کردند  چند سالیست به مصرف این ماده غذایی ارزشمند روی آورده اند و در برخی غذاها بویژه در سالاد از آن استفاده می کنند و اثرات مصرف آن را هم دیده اند. 

گذری بر صنایع روغن کشی زیتون 
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی گیلان می گوید : این استان هفت  کارخانه روغن کشی دارد که سالانه حدود پنج  هزار تن روغن زیتون روانه بازار می کند. 
آنطور که  جوادزاده می گوید میزان تولید روغن زیتون گیلان بیشتر از این آمارهای رسمی است چرا که تعداد زیادی از کارگاه های خانگی، بصورت سنتی از زیتون روغن می گیرند و به بازار عرضه می کنند که در آمارهاي تولید نمی گنجد. 
وی اگرچه از جایگاه نخست تولید روغن زیتون گیلان می گوید اما در عین حال به مشکلاتی که در بخش فرآوری ، روغن کشی و بازار مصرف آن وجود دارد هم اذعان دارد. 
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی گیلان پایین بودن سرانه مصرف روغن زیتون، کمبود ماده اولیه کارخانه های روغن کشی، تعداد زیاد واحدهای دیگر محصولات جانبی زیتون ، تمایل بیشتر باغداران به فروش زیتون سبز در مقایسه با زیتون روغنی، ساختار قدیمی کارخانه های روغن کشی و وجود کارگاه های روغن کشی غیر مجاز خانگی را از مهمترین مشکلات صنایع روغن کشی زیتون در گیلان می داند. 

 

مشکلاتی که فعالان صنایع روغن کشی هم به آن اذعان دارند.
غفارزاده می گوید : کمبود مواد اولیه، توان فرآوری را از صنایع روغن کشی گرفته است و این واحدها با بخشی از ظرفیت خود، فرآیند روغن کشی را انجام می دهند. 
وی که  نظم بخشی و ایجاد تعادل در تعداد واحدهای فرآوری و میزان محصول زیتون را خواستار است می گوید : متاسفانه در این باره دست زیاد شده است و باید میزان تولید زیتون را افزایش داد تا مشکل مواد اولیه روغن کشی رفع شود.
کشاورز  هم که صاحب یکی دیگر از کارخانه های روغن کشی زیتون است با اشاره به کیفیت خوب روغن زیتون گیلان می گوید : چندی پیش هیاتی از کشور کُره از واحد روغن کشی اش بازدید کردند و از کیفیت روغن زیتون تولیدی گیلان بسیار راضی بودند. 
وی افزود : روغن زیتون گیلان نه تنها حرف های زیادی برای گفتن در کشور دارد بلکه در صورت اصلاح ساختار فرآوری و فرآیند روغن کشی، می تواند در دنیا هم مطرح باشد. 
کشاورز که  حمایت های بیشتر دولت در این باره را خواستار است و به علت بالا بودن قیمت تجهیزات ، توان اصلاح ساختار کارخانه اش را ندارد افزود  : اگر تا پارسال راه اندازی و تجهیز یک خط تولید پیشرفته روغن زیتون، نیاز به 720 میلیون تومان داشت، امسال با توجه به افزایش نرخ ارز 2 میلیارد و 800 میلیون تومان تمام می شود. 
سهم کم سفره های ایرانی از روغن زیتون 
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی گیلان، سرانه جهانی مصرف روغن زیتون را 500 گرم اعلام کرد و گفت : این در حالیست که در کشور ما سرانه مصرف روغن زیتون حدود 200 گرم است و این یعنی ذائقه ایرانی ها کمتر با روغن زیتون سازگار است و همین موضوع باعث می شود انگیزه تولیدِ بیشتر، کاهش یابد.
جواد زاده قیمت ها را هم در پایین بودن سرانه مصرف روغن زیتون بی تاثیر نمی داند و می گوید : در حالیکه قیمت هر کیلو روغن معمولی در بازار حدود هشت  هزار تومان است ، قیمت هر کیلو روغن زیتون بر اساس میزان کیفیت بین 55 هزار  تا 80 هزار تومان است. 

زور آزمایی توان فرآوری و تولید 
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی گیلان با بیان اینکه ظرفیت واقعی کارخانه های روغن زیتون گیلان، حدود 8 هزار تن است گفت : به علت کمبود مواد اولیه فقط از 5 هزار تن از این ظرفیت استفاده می شود. 
جواد زاده افزود : همین 5 هزار تن روغن زیتون هم به حدود 35 هزار تن میوه زیتون به عنوان ماده اولیه روغن کشی نیاز دارد این درحالیست که بر اساس اعلام معاونت بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی، تولید سالانه محصول زیتون گیلان، فقط 21 هزار تن است که بخش عمده آن به صورت فله ای، کنسرو و پروده استفاده می شود.
وی می گوید : فقط 12 هزار تن از زیتون تولیدی گیلان سر از کارخانه های روغن کشی این استان در می آورد و کارخانه داران مجبورند بقیه نیاز کارخانه های روغن کشی را از زیتون تولیدی استان های دیگر تامین می کنند. 
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی گیلان یکی از دلایل کمبود زیتون برای روغن کشی در سومین قطب تولید زیتون را تعداد زیاد صنایع دیگر محصولات جانبی زیتون از جمله زیتون کنسروی، شور و پرورده می داند.
جوادزاده در تشریح این موضوع گفت : علاوه بر هفت  کارخانه روغن کشی زیتون، 15 واحد فرآوری محصولات جانبی دیگر زیتون با ظرفیت 12هزار تن در گیلان فعال است که بیشتر محصول باغداران را بصورت سر درختی و سبز از آنان می خرند و بیشتر کشاورزان برای اینکه می خواهند زودتر به پول برسند ، محصول زیتون را زودتر برداشت کرده و بصورت زیتون سبز می فروشند ؛ این درحالیست که زیتون مخصوص روغن کشی باید دیرتر برداشت شود تا دانه ها روغن بیندازند. 
وی افزود : برای ایجاد تعادل در صنایع فرآوری زیتون به سرمایه گذارانی که برای دریافت مجوز مراجعه می کنند ، پیشنهاد می دهیم در کنار محصولات جانبی جدید زیتون به روغن کشی هم روی بیاوردند. 
جواد زاده با بیان اینکه حدود 5 درصد از روغن زیتون به علت ساختار قدیمی و سنتی کارخانه های روغن کشی گیلان هدر می رود و به ضایعات تبدیل می شود گفت : برای رفع  این مشکل از امسال طرح اصلاح ساختار کارخانه های روغن کشی زیتون را آغاز  و تاکنون 2 سرمایه گذار را برای دریافت تسهیلات اصلاح ساختار به بانک های عامل معرفی کرده ایم و تعدادی هم در مرحله بررسی تقاضا هستند. 

وقتی کارگاه های زیر زمینی روغن کشی، چوب لای چرخ اسم و رسم روغن زیتون رودبار می گذارند. 
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی گیلان به کارگاه های فرآوری خانگی زیتون اشاره می کند و می گوید : اگرچه این کارگاه ها در رودبار تنها شهرستان گیلان که در آن زیتون تولید می شود ، برای خیلی ها اشتغالزایی و درآمدزایی در پی داشته اما از آنجا که محصول تولیدی شان، شناسنامه دار نیست و از زیر ذره بین کیفیت و سلامت نمی گذرد با اما و اگرهایی روبروست و کیفیت نه چندان مطلوب آن که به عنوان روغن زیتون رودبار فروخته می شود، ممکن است به برند روغن زیتون رودبار لطمه بزند. 
جواد زاده گفت :‌ یکی از برنامه های مهمی که مدیریت صنایع جهاد کشاورزی پیگیر آن است، شناسایی و ساماندهی این کارگاه هاست تا در سایه مشاوره ، نظارت و کنترل کیفیت و سلامت، در قالب مشاغل خانگی بصورت مجاز روغن زیتون تولید کنند.
وی افزود : پیشنهاد اختصاص خط اعتباری ویژه برای اصلاح ساختار باغ های زیتون و ایجاد زنجیره تولید از باغدار تا کارخانه دار و بازار را به وزارت جهاد کشاورزی ارائه کرده ایم تا با این کار مشکلات و موانعی که بر سر راه فرآوری زیتون بویژه روغن کشی وجود دارد، تا حدود زیادی رفع  شود.
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی گیلان با بیان اینکه تلاش می کنیم از تحقیقات و پژوهش هایی که در حوزه تولید و فرآوری زیتون انجام شده هم بهره بگیریم گفت : از طرفی با کمک توان نظارتی برخی از دستگاه ها در صدد بهبود کیفیت روغن زیتون تولیدی گیلان هستیم. 

 

رییس اداره نظارت بر مواد غذایی و بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی گیلان که وظیفه نهادش صدور مجوز پس از بررسی ساختار کیفیت و ویژگی های واحدهای روغن کشی  زیتون است می گوید : اگر چه یک مسئول فنی در هر کارخانه روغن کشی زیتون، بر سلامت و کیفیت روغن زیتون نظارت دارد اما بازرسان این اداره ، علاوه بر  بازبینی گزارش های این مسئول فنی ، در طول فرآیند روغن کشی هم بصورت دوره ای روند روغن کشی و بسته بندی را پایش و از محصول در حال فرآوری نمونه گیری و آن را بررسی می کنند.
خانم دکتر مهدوی روشن افزود : رصد کیفیت و پایش سلامت روغن زیتون فقط به خط تولید خلاصه نمی شود و بازرسان ما سلامت روغن های زیتون بازار  را هم  رصد می کنند. 
وی گفت : در صورت مشاهده تخلف در مرحله اول، به واحد متخلف بصورت کتبی تذکر می دهیم که اگر در مهلت مقرر نواقص فرآیند فرآوری را رفع نکند، واحد مربوطه را به مراجع قضایی معرفی خواهیم کرد.
رییس اداره نظارت بر مواد غذایی و بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی گیلان، در خصوص غیر بهداشتی و بی کیفیت بودن روغن های زیتونی که در کارگاه های خانگی غیر مجاز و بصورت زیر زمینی تولید می شود هم هشدار داد و گفت : این روغن ها اغلب روغن زیتون خالص نیست و با روغن های دیگر و پالم مخلوط می شود.
این متخصص علوم تغذیه افزود : از آنجا که روغن های زیتون خانگی، در شرایط و محیط غیر بهداشتی و بدون در نظر گرفتن استانداردهای سلامت و کیفیت به عمل می آید، سالم نیست و مصرف آن به علت بار آلودگی که دارد، علاوه  بر مشکلات گوارشی که به دنبال دارد با مختل کردن سیستم ایمنی بدن زمینه های بروز انواع سرطان را ایجاد می کند. 
آنطور که خانم دکتر مهدوی روشن می گوید : ضوابط مربوط به مشاغل خانگی تولید و فرآوری مواد غذایی از جمله روغن زیتون، در دست اجراست که پس از تصویب بصورت فراخوان در اختیار متقاضیان مشاغل خانگی قرار می گیرد تا زمینه های دریافت مجوز برای این دست تولیدکنندگان فراهم شود و آنان بتوانند با استفاده از تسهیلات مشاغل خانگی، به کار خود سامان ببخشند و محصول سالمی به بازار عرضه کنند.

چتر پژوهش های تولید و فرآوری بر سر روغن زیتون گیلان 
رییس ایستگاه تحقیقات زیتون رودبار با اشاره به اینکه از همه ارقام زیتون در گیلان می توان روغن کشی کرد گفت : البته با بهبود فرآیند تولید، می توان محصول زیتونی به بار آورد که روغن بیشتری داشته باشد. 
خانم دکتر یوسفی افزود : دانش فرآیند تولید درست و زمان مناسب برداشت زیتون روغنی را در اختیار جهاد کشاورزی قرار داده ایم تا از طریق مراکز ترویج جهاد کشاورزی در اختیار باغداران قرار گیرد.
وی می گوید : البته دانش فرآوری و روغن کشی ِ روز دنیا را هم از طریق مدیریت صنایع تبدیلی و غذایی کشاورزی در اختیار کارخانه داران قرار داده ایم.

رییس ایستگاه تحقیقات زیتون رودبار به راه اندازی آزمایشگاه حسی روغن زیتون از 6 سال پیش برای کنترل کیفیت این محصول در این ایستگاه تحقیقاتی اشاره کرد و گفت : در این آزمایشگاه علاوه بر  بررسی کیفیت روغن زیتون، هر ماه یک دوره آموزشی برای کارشناسان فنی کارخانه های روغن کشی و کارشناسان مراکز بهداشت ، غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی برای آموزش نحوه تعیین کیفیت و سلامت روغن زیتون برگزار می شود. 
خانم دکتر یوسفی از گرد آوری و مستند سازی اطلاعات مربوط به خصوصیات شیمیایی روغن زیتون ارقام زرد و ماری خبر داد و گفت : تحقیقات درخصوص دیگر ارقام هم در حال اجراست که پس از تکمیل، برای ثبت به شورای بین المللی زیتون برای تعیین ارزش مادی و معنوی زیتون و ثبت بین المللی آن ارسال می شود؛ اقدامی که اگر اجرایی شود، محصولات جانبی زیتون از جمله روغن زیتون به عنوان یک برند بین المللی معرفی خواهد شد. 
اگرچه صنایع روغن کشی زیتون در گیلان در گیر و دار مشکلات، تلاش می کنند چرخ تولید را بچرخانند و همچنان حرف اول را بزنند اما در عین حال صاحبان این دست صنایع معتقدند ؛ تنها در صورت سرعت بخشیدن و اجرای درست و اصولی مجموعه برنامه ها و اقدامات متولیان حوزه فرآوری کشاورزی، مسیرهای رونق تولید روغن زیتون را به روی آنان باز می کند و در واقع به عمل کار برآید. 
البته کشاورزان هم چشم امید به حمایت های بیشتر مسئولان برای افزایش میزان تولید برای تامین مواد اولیه کارخانه های روغن کشی  دارند.